Dersa Kurdî: Cînavk (Kürtçe Ders: Zamirler)
Cînavk (Zamirler) di nava hevokê de ciyên navdêran digirin. (Cümlenin içinde ismin yerini tutar.)
Naverok (İçindekiler)
Pênase (Tanım)
Cînavk peyv an jî qertafên ku li şûna navdêran têne bikaranîn in. (Zamirler, isimlerin yerine kullanılan kelimeler veya ifadelerdir.)
Fonksiyon (İşlevi)
Ew dibin alîkar ku hevok kurtir û zelaltir bibe, dubarekirina navdêran asteng dike. (Cümlelerin daha kısa ve anlaşılır olmasına yardımcı olur, isimlerin tekrarlanmasını önler.)
1. Cînavkên Kesane (Şahıs Zamirleri)
Ev cînavk kesên axaftinê (yekem, duyem, sêyem) nîşan didin.
Cînavkên Kesane yên Xwerû (Yalın Şahıs Zamirleri)
| Kurmancî (Kürtçe) | Tirkî (Türkçe) |
|---|---|
| Ez | Ben |
| Tu | Sen |
| Ew | O |
| Em | Biz |
| Hûn | Siz |
| Ew | Onlar |
Mînak (Örnek):
- Ez diçim dibistanê. (Ben okula gidiyorum.)
- Tu kî yî? (Sen kimsin?)
CÎNAVKÊN KESANE YÊN TEWANDÎ (BÜKÜMLÜ ŞAHIS ZAMİRLERİ)
Di Kurmancî de, peyva Tewandî (Bükümlü) bi gelemperî halê Ergatîv (Ergatif) nîşan dide. Ev hal tenê di şert û mercên taybetî de (wekî dema borî ya lêkerên gerguhêz) wekî kirde (özne) tê bikaranîn. (Kurmancî'de Bükümlü (Tewandî) kelimesi genellikle Ergatif hali ifade eder. Bu hal sadece belirli koşullarda (geçişli fiillerin geçmiş zamanı gibi) özne olarak kullanılır.)
| Tewandî (Bükümlü) | Xwerû (Yalın) |
|---|---|
| Min | Ez |
| Te | Tu |
| Wî (Nêr/Eril) | Ew |
| Wê (Mê/Dişil) | Ew |
| Me | Em |
| We | Hûn |
| Wan | Ew |
Mînak (Örnek):
- Min pirtûk xwend. (Ben kitap okudum.)
Ji ber ku lêkera "xwendin"ê têper e û çalakî di dema borî de pêk hatiye, li şûna "Ez" "Min" tê bikaranîn. (Çünkü "okumak" fiili geçişlidir ve eylem geçmiş zamanda yapılmıştır, "Ez" yerine "Min" kullanılır.) - Te nan anî. (Sen ekmek getirdin.)
- Wî çay vexwar. (O [eril] çay içti.)
2. Cînavên Nîşankirinê (İşaret Zamirleri)
Ev cînavk, navdêran li gorî nêzîkbûn an dûrbûna wan nîşan didin. (Bu zamirler, isimleri yakınlık veya uzaklıklarına göre belirtirler.)
Cînavên Nîşankirinê yên Xwerû (Yalın İşaret Zamirleri)
| Kurmancî (Kürtçe) | Tirkî (Türkçe) |
|---|---|
| Ev | Bu / Bunlar |
| Ew | O / Onlar / Şu / Şunlar |
Mînak (Örnek):
- Ev pirtûk e. (Bu kitaptır.)
- Ew xanî ye. (O evdir.)
Cînavên Nîşankirinê yên Tewandî (Bükümlü İşaret Zamirleri)
Ev formên tewandî di rewşên wekî dema borî ya têper (geçişli geçmiş zaman), tamlayan (tamlama) an jî bi daçekan (edatlarla) re têne bikaranîn.
Nêzîk (Yakın)
| Tewandî (Bükümlü) | Xwerû (Yalın) | Zayend/Hejmar |
|---|---|---|
| Vî | Ev | Nêr (Eril) |
| Vê | Ev | Mê (Dişil) |
| Van | Ev | Pirjimar (Çoğul) |
Dûr (Uzak)
| Tewandî (Bükümlü) | Xwerû (Yalın) | Zayend/Hejmar |
|---|---|---|
| Wî | Ew | Nêr (Eril) |
| Wê | Ew | Mê (Dişil) |
| Wan | Ew | Pirjimar (Çoğul) |
Mînak (Örnek):
- Vî xwar. (Bu [eril] yedi.)
- Vê got. (Bu [dişil] söyledi.)
- Min ji wê re got. (Ben ona [dişil] söyledim.)
- Xaniyê wan mezin e. (Onların evi büyüktür.)
3. Cînavên Pirsînê (Soru Zamirleri)
Ev cînavk bi riya pirsê ciyê navdêran digirin. (Bu zamirler, soru yoluyla isimlerin yerini tutar.)
| Kurmancî (Kürtçe) | Tirkî (Türkçe) |
|---|---|
| Kî | Kim |
| Çi | Ne |
| Kîjan | Hangisi |
| Çend | Kaç / Kaç tane |
| Kû / Ku | Nere / Nerede |
Mînak (Örnek):
- Kî hat? (Kim geldi?)
- Te çi xwar? (Sen ne yedin?)
- Kîjan xweştir e? (Hangisi daha güzel?)
4. Cînavên Peywendiyê (İlgi Zamirleri)
Ev cînavk hevokekê bi navdêrekê ve girê dide û di derbarê wî navdêrî de zanyariyê dide. Di Kurmancî de cînavka peywendiyê ya bingehîn "ku" ye. Lêbelê, "ku" bi gelemperî bi cînavkên din re tê bikaranîn da ku zayend û hejmarê diyar bike. (Bu zamirler, bir cümleyi bir isme bağlar ve o isim hakkında bilgi verir. Kürtçe'de temel ilgi zamiri "ku"dur. Ancak "ku" genellikle cinsiyet ve sayıyı belirtmek için başka zamirlerle birlikte kullanılır.)
| Kurmancî (Kürtçe) | Zayend/Hejmar | Tirkî (Türkçe Karşılığı) |
|---|---|---|
| Yê ku... | Nêr (Eril) | ...-an / ...-en (O ki...) |
| Ya ku... | Mê (Dişil) | ...-an / ...-en (O ki...) |
| Yên ku... | Pirjimar (Çoğul) | ...-anlar / ...-enler (Onlar ki...) |
Mînak (Örnek):
- Mêrê ku duh hat, mamoste bû. (Dün gelen adam öğretmendi.)
- Ew pirtûka ku min xwend, gelek xweş bû. (Okuduğum o kitap çok güzeldi.)
- Yê ku zû radibe, zû digihîje mirazê xwe. (Erken kalkan, muradına erken erer.)
- Mirovên yên ku dixebitin, serkeftî dibin. (Çalışan insanlar başarılı olur.)
5. Cînavên Nediyariyê (Belgisiz Zamirler)
Ev cînavk li şûna navdêran bi awayekî nediyar û nezelal têne bikaranîn. (Bu zamirler, isimlerin yerini belirsiz bir şekilde tutarlar.)
| Kurmancî (Kürtçe) | Tirkî (Türkçe) |
|---|---|
| Kes | Kimse / Hiç kimse |
| Yek | Biri / Birisi |
| Hin / Hinek | Bazı / Bazısı |
| Herkes | Herkes |
| Hemû / Giş | Hepsi / Tümü |
| Pir / Gelek | Çok / Birçok |
| Tiştek | Bir şey / Hiçbir şey |
Mînak (Örnek):
- Kes nehat. (Kimse gelmedi.)
- Yek li derî xist. (Biri kapıyı çaldı.)
- Hin çûn, hin man. (Bazısı gitti, bazısı kaldı.)
- Herkes li wir bû. (Herkes oradaydı.)
- Min hemû vexwar. (Hepsini içtim.)