🎓 Dersa Rengdêran (Sıfatlar Dersi)
1. RENGDÊR (Sıfat)
Peyvên ku çawanî û çendîniya navdêran diyar dikin rengdêr in. (İsimlerin niteliğini ve niceliğini belirten kelimeler sıfatlardır.) Rengdêr navdêran ji aliyê reng, rewş, teşe, nîşan û hejmarê ve diyar dikin. (Sıfatlar isimleri renk, durum, biçim, işaret ve sayı yönünden belirtirler.)
Rengdêr bi piranî li dawiya navdêrê (raveber) tên û qertafên diyariyê (îzafet/tamlama ekleri) nastînin. (Sıfatlar genellikle ismin (tamlanan) sonunda gelir ve tamlama ekleri almazlar.)
Mînak (Örnek):
| Kürtçe (Kurmancî) | Türkçe (Tirkî) | Ravek (Tamlama Tipi) |
|---|---|---|
| Pirtûka nû | (Yeni kitap) | Rengdêra Çawanîyê (Niteleme Sıfatı) |
| Mirovê xerab | (Kötü insan/adam) | Rengdêra Çawanîyê (Niteleme Sıfatı) |
| Şeş lênûsk | (Altı defter) | Rengdêra Hejmarî (Sayı Sıfatı) |
A. Rengdêrên Çawanîyê (Niteleme Sıfatları)
Ev rengdêr çawaniya navdêran di warê reng, rewş, teşe û jêçêbûnê de diyar dikin û li dawiya navdêrê ne. (Bu sıfatlar isimlerin rengini, durumunu, biçimini ve hangi maddeden yapıldığını belirler ve ismin sonunda yer alırlar.)
| Çawanî (Nitelik) | Mînakên Kurdî (Kürtçe Örnekler) | Mînakên Tirkî (Türkçe Örnekler) |
|---|---|---|
| Rewş (Durum) | Xortê ciwan, destê paqij | (Genç delikanlı), (Temiz el) |
| Reng (Renk) | Pisîka zer, gula sor | (Sarı kedi), (Kırmızı gül) |
| Jêçêbûn (Maddesi) | Dolaba texte, şûrê zêrr | (Tahta dolap), (Altın kılıç) |
B. Rengdêrên Nîşanî (İşaret Sıfatları)
Ev rengdêr navdêran bi rêya nîşanê diyar dikin û bi piranî li pêşiya navdêrê tên. (Bu sıfatlar isimleri işaret yoluyla belirtirler ve çoğunlukla ismin önünde gelirler.)
| Cî (Yer) | Xwerû (Asıl Hali) | Diyarkirî (Belirtili Hali) | Mînak (Örnek) |
|---|---|---|---|
| Nêz (Yakın) | Ev (Bu) | Vî (Eril), Vê (Dişil), Van (Çoğul) | Ez vê pênûsê dixwazim. (Ben bu kalemi istiyorum.) |
| Dûr (Uzak) | Ew (O/Şu) | Wî (Eril), Wê (Dişil), Wan (Çoğul) | Min ew pirtûk xwend. (O kitabı okudum.) |
C. Rengdêrên Hejmarî (Sayı Sıfatları)
Ev rengdêr navdêran li gorî mêjerê diyar dikin. Di nava xwe de dibin çar beş. (Bu sıfatlar isimleri miktara göre belirtirler. Kendi içlerinde dört kısma ayrılırlar.)
1. Rengdêrên Hejmarî yên Xwerû (Asıl Sayı Sıfatları)
Mînak: Du zarok dimeşin. (İki çocuk yürüyor.) Çar kes di rê de ne. (Dört kişi yoldadır.)
2. Rengdêrên Hejmarî yên Rêzîn (Sıra Sayı Sıfatları)
Rêza navdêran diyar dikin. Bi qertafên "-an, -em, -emîn" çêdibin. (İsimlerin sırasını belirtir. "-an, -em, -emîn" ekleriyle oluşur.)
Mînak: Ew derket qata çaran. (O, dördüncü kata çıktı.) Bajarê yekem eve. (Birinci şehir budur.)
3. Rengdêrên Hejmarî yên Pardariyê (Üleştirme Sayı Sıfatları)
Mêjera parvekirina hevbeş diyar dikin. (Ortak paylaşım miktarını belirtir.)
Mînak: Rêzên çar çar (Dörder dörder sıralar). Darên heft û heft (Yediler yediler ağaçlar).
4. Rengdêrên Hejmarî yên Dabeşkirinê (Kesir/Bölme Sayı Sıfatları)
Mînak: Ji sedî pênc erd (Yüzde beş toprak). Wê nîv nan kirrî. (O, yarım ekmek satın aldı.)
D. Rengdêrên Nediyar (Belgisiz Sıfatlar)
Ev rengdêr wateyeke nediyar didin navdêran. (Bu sıfatlar isimlere belirsiz bir anlam verirler.)
| Rengdêrên Nediyar (Belgisiz Sıfatlar) | Mînak (Örnek) | Türkçe (Tirkî) |
|---|---|---|
| Gellek (Çok, birçok) | Gellek kes hatin. | (Birçok kişi geldi.) |
| Hemû (Tüm, bütün) | Hemû mirov bêdeng in. | (Bütün insanlar sessizdir.) |
| Tu / Çu (Hiçbir) | Bila tu kes bi me re neyê. | (Hiç kimse bizimle gelmesin.) |
E. Rengdêrên Pirsiyarî (Soru Sıfatları)
Ev rengdêr bi rêya pirsê navdêran destnişan dikin. (Bu sıfatlar soru yoluyla isimleri işaret ederler.)
| Rengdêrên Pirsiyarî (Soru Sıfatları) | Mînak (Örnek) | Türkçe (Tirkî) |
|---|---|---|
| Kîjan (Hangi) | Kîjan hevalî got? | (Hangi arkadaş söyledi?) |
| Çend (Kaç) | Te çend pirtûk kirrîn? | (Kaç kitap satın aldın?) |
| Çiqas (Ne kadar) | Çiqas av lazim e? | (Ne kadar su lazım?) |
2. RAVEKÊN RENGDÊRAN (Sıfat Tamlamaları)
Rengdêr berî û piştî navdêran tên û wan rave dikin. (Sıfatlar ismin öncesinde ve sonrasında gelir ve onları niteler.)
Raveka Asayî (Olağan Tamlama)
Navdêr (Raveber) + Qertafa Diyariyê (-ê, -a, -ên) + Rengdêr (Raveker)
(İsim (Tamlanan) + Tamlama Eki (-ê, -a, -ên) + Sıfat (Tamlayan))
Mînak: Pênûsa kesk (Yeşil kalem), Xaniyê bilind (Yüksek ev).
Dema ku rengdêrên hejmarî yên xwerû û nîşanî derdikevin holê raveber û raveker cî diguherin. (Asıl sayı ve işaret sıfatları söz konusu olduğunda tamlanan ve tamlayan yer değiştirir.)
Mînak: Çar nan (Dört ekmek), Ev lawik (Bu oğlan).